کتاب «فن شعر» ارسطو و فارابی و ابن سینا

چهارشنبه ۶/فروردین/١٣٩٣ - ٢۶/مارچ/٢٠١۴

یکی از کتاب‌های ارسطو «درباره‌ی شعر» (به خط یونانی: Περὶ ποιητικῆς به خط لاتین: Peri Poiitikis، در لاتین: De Poetica) نام دارد. متن یونانی کتاب را در این نشانی و ترجمه‌ی انگلیسی آن را در این نشانی می‌توانید بخوانید.

این کتاب در دوران اسلامی نخست به نام «بوطیقا» (عربی شده‌ی Poetika ی یونانی) ترجمه شد و سپس به نام «فن الشعر» هم خوانده شد.

پیش از سال ٧٠٠ م. (در زمان ساسانیان) کتاب ارسطو از یونانی به سُریانی ترجمه شده بود. فن شعر را نخست ابوبِشر (Abu Bishr) مَتا پسر یونس (درگذشته: ٩۴٠ م./ ٣١٩ ق.) - از مسیحیان نسطوری بغداد - از سریانی به عربی ترجمه کرد. گفته می‌شود که ترجمه‌ی سُریانی دقیق نبوده است و ترجمه‌ی عربی هم خطاها و ابهام‌هایی داشته است. پس از ابوبِشر، شاگردش یحیا پسر عَدی آن را دوباره ترجمه کرد و یعقوب کِندی آن را خلاصه کرد.

پس از کِندی، ابونصر فارابی (درگذشته به سال ۳۳۹ ق. / ٩۵٠ م.) - فیلسوف بزرگ ایرانی، که شاگرد ابوبِشر متا بود - به شرح و خلاصه‌سازی کتاب فن شعر ارسطو پرداخت. پس از فارابی، ابن‌سینا دیگر فیلسوف بزرگ ایرانی به کتاب «فن شعر» ارسطو پرداخت و پس از وی هم ابن رشد به شرح این کتاب پرداخته است. البته، این فیلسوفان بر متن اصلی افزودند و دریافت‌ها و یافته‌های خود را هم بدان افزودند.

کتاب ارسطو، تا دوران تاریک (Dark Ages) و آغاز دوران نوزایش (Renaissance) در اروپا ناشناخته و گم شده بود و تنها در این زمان بود که از متن عربی به لاتین ترجمه شد. متن عربی به کار رفته برای ترجمه‌ی لاتین، متن ابن رشد بود. بعدها، متن یونانی کتاب «فن شعر» ارسطو در اروپا پیدا شد و امروزه به نام دستنویس «پاریس ١٧۴١» شناخته می‌شود.

در دوران ما کتاب ارسطو به دست کسان زیر به پارسی برگردانده شده است:

۱- نامه‌ی ارسطوطالیس درباره‌ی هنر شعر
ترجمه از متن یونانی به پارسی به دست سهیل افنان
ناشر: لوزاک و همکاران (Luzac & Co)، لندن
سال: ۱۹۴۸ م. / ۱۳۲۷ خ.
متن یونانی به کار رفته، ویراسته‌ی آگوستو رُستانی (Augusto Rostagni) چاپ سال ۱۹۴۵ م. / ۱۳۲۴ خ. است.

(ن.ک. به جستار «درباره‌ی سهیل محسن افنان» در همین وبلاگ)

۲- هنر شاعری: بوطیقا
مترجم: فتح الله مجتبایی (از روی کتاب De Poetica ویراسته چه کسی؟)
ناشر: انتشارات اندیشه
سال: ۱۳۳۷ خ.

۳- فن شعر
مترجم: عبدالحسین زرین کوب (از کدام ویراست فرانسه؟)
ناشر: امیر کبیر
سال: ۱۳۳۷ خ. (ویراست دوم: ۱۳۵۷ خ. چاپ هشتم: ۱۳۹۲ خ.)

۴- ارسطو و فن شعر
مترجم: اکبر معصوم بیگی (از روی ویراست کِنِت مکلیش Kenneth McLeish، چاپ ۱۹۹۹ م. / ۱۳۷۸ خ.)
ناشر:آگه
سال: ۱۳۸۶ خ.

۵- بوطیقا
مترجم: هلن اولیایی نیا، اکبر اخلاقی (ويراستار)
(از روی ویراست جی.ام.آ. گروب G.M.A. Grube، و مقدمه‌ی فرانسیس فرگوسن Francis Fergusson)
ناشر: فردا
سال: ۱۳۸۶ خ.

در این جستار به کتابی درباره‌ی رویکرد فارابی و ابن‌سینا به کتاب «فن شعر» می‌پردازم.


نام کتاب: فن شعر از دید فارابی و ابن‌سینا (The Poetics of Alfarabi and Avicenna)
نویسنده: سلیم کمال (Salim Kemal)
ناشر: انتشارات بریل (BRILL)
سال: ۱۹۹۱ م. / ۱۳۷۰ خ.
صفحه: ۲۸۳

سلیم کمال، نویسنده‌ی این کتاب، از هندیان مسلمانی است که در بریتانیا بزرگ شده و در دانشگاه کمبریج در زمینه‌ی فلسفه پژوهش می‌کرد. وی در سال ۱۹۴۸ م. / ۱۳۲۷ خ. زاده شد و در سال ۱۹۹۹ م. / ۱۳۷۸ خ. در سن ۵۱ سالگی درگذشت.

فهرست گنجانده‌های کتاب چنین است:

- پیشگفتار

پاره‌ی نخست: فارابی، منطق و شاعری
- فصل ۱: دستور زبان عربی و منطق یونانی
- فصل ۲: منطق و شاعری

پاره‌ی دوم: شرح ابن‌سینا بر «فن شعر» ارسطو
- فصل ۳: از تخیّل شاعرانه تا قیاس شاعرانه
- فصل ۴: فن شعر و جامعه

همان گونه که از فصل‌بندی کتاب دیده می‌شود، نویسنده بر این باور است که رویکرد فارابی به کتاب «فن شعر» از زاویه‌ی منطق است و حال آن که تاکید ابن‌سینا و رویکرد وی به کتاب «فن شعر» و شاعری بیشتر از دیدگاه اخلاقی و تاثیر آن بر جامعه است.

در فصل ۱ به ایراد ابوسعید سیرافی به «منطق ارسطویی» و مناظره‌اش با ابوبِشر مَتا پرداخته و پاسخ فارابی و خود نویسنده به ایرادهای سیرافی پرداخته شده است. در جستاری جداگانه به مناظره‌ی ابوسعید سیرافی و ایرادش بر منطق ارسطویی خواهم پرداخت.

یکی از ایرادهای تَرم‌شناسیک (terminological) این کتاب، کاربرد صفت «عربی» برای ابن‌سینا و فارابی و فلسفه‌ی آنان است که بسیار غلط است و در جستاری جداگانه به موضوع «دانش عربی» پرداخته‌ام و به زودی باز به این جریان خواهم پرداخت.

بخش‌هایی از این کتاب را می‌توانید در «کتاب‌های گوگل» در این نشانی بخوانید:
http://books.google.ca/books?id=Ffa80z6VMIkC