دوشنبه ۲۰/خرداد/۱۳۸۷ - ۹/جون/۲۰۰۸
امروز متوجه شدم که پایگاه خبری بی.بی.سی پارسی بدون هیچ دلیل و مناسبتی، هفته‌ی پیش (دوشنبه ۱۳/خرداد/۱۳۸۷ برابر ۲/جون/۲۰۰۸) مقاله‌ای تخصصی از دکتر محمدرضا باطنی را که ۱۹ سال پیش چاپ شده با عنوان «فارسی: زبانی عقیم» منتشر کرده است.
نمی‌دانم که آیا اصل مقاله نیز همین عنوان را داشته یا نه. چنین عنوانی برای مقاله‌ای که بحثی تخصصی درباره‌ی توانایی زبان پارسی در زمینه‌ی واژه‌سازی علمی است می‌تواند برای خوانندگان عادی و کسانی که حوصله‌ی خواندن تمام مقاله را ندارند گمراه‌کننده باشد. بی.بی.سی می‌توانست عنوان دیگری برگزیند یا توضیحی به شکل «زیرعنوان» (یا به قول فرانسوی دوستان: سوتیتر) بیافزاید. مخاطب اصلی این مقاله نویسندگان و مترجمان و ادیبان و زبان‌شناسان و کسانی هستند که به بحث واژه‌سازی و توانایی‌های زبان پارسی علاقه‌مندند.
این مقاله با آوردن چند مثال نشان می‌دهد که برای این که بتوانیم از زبان پارسی در زمینه‌های علمی و فنی استفاده کنیم نیازمندیم که محدودیت «سماعی» (شنیداری) بودن واژه‌سازی را برداریم و به شیوه‌ی «قیاسی» (قانون‌مند) و سامانه‌مند و بر اساس الگوهای واژه‌سازی روی آوریم. و در طی دهه‌های گذشته (و به ویژه ۲۰ سال گذشته) بسیاری از این پیشنهادها عملی شده است. همان طور که خود دکتر باطنی در مقاله‌اش اشاره می‌کند زنده‌یاد دکتر غلام‌حسین مصاحب و گروهش در سال‌های ۱۳۳۰ خ/۱۹۵۰ م با به کارگیری توانایی‌های پسوند و پیشوندهای پارسی از واژه‌ی پایه‌ی «یون» واژه‌های یونیدن، یونش، یونیده، یونگر، اتاقک یونیده و ... را ساختند که امروزه کاملا جا افتاده است.
زنده‌یاد پروفسور محمود حسابی نیز در دهه‌ی ۱۳۷۰ خ/۱۹۹۰ م در مقاله‌ای نشان داد که با استفاده از ریشه‌ها و پسوند و پیشوندهای زبان پارسی می‌توان چند سد میلیون واژه ساخت. این مقاله را می‌توانید در این نشانی بخوانید.
تنها زبان پارسی نیست که در زمان حاضر برای واژه‌سازی علمی نیازمند بازنگری است بلکه زبان‌های دیگر (از جمله عربی و ترکی و صدها زبان دیگر) نیز همین مشکل را دارند. حتا زبان فرانسه نیز در مواردی از واژه‌های انگلیسی استفاده می‌کند. اما خوشبختانه زبان پارسی به خاطر این که زبانی هندواروپایی است می‌تواند از همان ساختار و سبک زبان‌های علمی دیگر چون انگلیسی و فرانسه سود ببرد. مثلا همان طور که در مقاله‌ی پروفسور حسابی آمده است:
کلمه‌ی Permeability كه می‌توان آن را در فارسی با کلمه‌ی «تراوایی» بيان كرد، در فرهنگ‌های عربی چنين ترجمه شده است: «امكان قابلية الترشح» و یا برای خود كلمه‌ی Mollusque كه در فارسی «نرم‌تنان» گفته می‌شود، در عربی یک جمله به كار می‌رود: «حيوان عادم الفقار» [=جانور بدون ستون مهره]
یا به نقل از دکتر میرشمس‌الدین ادیب سلطانی، در فرهنگ فرانسه-عربی ژان باتیست بلو (Jean-Baptiste Belot) معادل‌های زیر نوشته شده است: esthetique: (اسم) علم سنن الجمال، (صفت) متعلق به علم سنن الجمال (پارسی: اسم: زیباشناسی، صفت: زیباشناختی/زیباشناسانه)
زبان پارسی از پایه‌های یکپارچگی و اتحاد ملی ایرانیان است و از نظر ادبی و فرهنگی از غنی‌ترین زبان‌های جهان است. با ادای احترام به دقیقی توسی اصطلاح «درختی گَشن بیخ و بسیار شاخ» را به کار می‌برم. روشن است که هدف دکتر باطنی از این مقاله که ۲۰ سال پیش نوشته شده حمله به زبان پارسی نبوده و تنها یک بحث کارشناسی و برای بهبود و نیرومندسازی زبان بوده است. اما اقدام بی.بی.سی پارسی - که نه رسانه‌ای تخصصی بلکه رسانه‌ای با مخاطب همگانی است - به ویژه در زمانی که کوته‌فکرانی به خیال خود دون کیشوت‌وار به زبان پارسی حمله می‌کنند می‌تواند حربه‌ی پوسیده‌ای در دست آنان باشد. بی.بی.سی در توجیه این گزینش چنین می‌نویسد:
ما این مقاله را به عنوان یکی از مقالات دکتر باطنی در زمینهء زبان‌شناسی انتخاب کرده‌ایم تا نمونه‌ای از کارهای او برای کسانی به دست داده باشیم که با کارهای او آشنایی ندارند. گفتن این نکته نیز ضرورت دارد که مقاله در اصل خود مفصل‌تر از چیزی است که در اینجا آمده است. آن را مقداری کوتاه کرده‌ایم.
انگار دکتر باطنی تنها همین یک مقاله را داشته که برای آشنایی مردم با وی چاپ شود.
کسانی مانند همه‌ترک‌انگاران (pan-Turkist) که این مقاله را نشان ضعف زبان پارسی (و لابد برتری زبان ترکی) می‌دانند و از دیدن عنوان «فارسی: زبان عقیم» دچار لذت شدید می‌شوند سطح فهم و دانش خود را نشان می‌دهند و مانند کسی هستند که مقاله‌ی پزشکی در زمینه‌ی دستگاه تولید مثل انسان‌ها را به عنوان داستان سکسی بخواند و لذت برد!
پی‌نوشت:
هم چنین نگاه کنید به
۱- مقاله‌ای قدیمی از دکتر محمد حیدری ملایری به نام «بحثی دربارهء صرف فعل در زبان علمی فارسی» که در سال ۱۳۵۲ خ/۱۹۷۳ م درباره‌ی فعل‌های پارسی نوشته شده است.
۲- «فرهنگ ریشه‌شناختی اخترشناسی و اخترفیزیک» اثر دکتر محمد حیدری ملایری خود نماینده‌ای از زایایی و توانایی زبان پارسی در زمینه‌های علمی است.
۳- «فرهنگ حسابی» اثر پروفسور دکتر محمود حسابی نیز نشان دیگری از توانایی زبان پارسی در بیان مفهوم‌های علمی است.
0 نظر:
Post a Comment